Actie nodig tegen de ‘vape-idemie’ bij jongeren

Professor Filip Lardon

Interview met professor Filip Lardon

“Vapen heeft een zeker bestaansrecht. Het kan volwassenen van roken afhouden of zet hen minstens aan om te stoppen. Over vapende kinderen en jongeren trek ik echter aan de alarmbel. Het maakt hen stilaan verslaafd aan nicotine.”

Kankerexpert professor Filip Lardon (UAntwerpen) heeft net een boek uit over de schadelijke effecten van roken en vapen. Dat is nodig, steekt hij van wal, roken veroorzaakt één tot twee doden per uur. Als kankeronderzoekers, specialisten, huisartsen… zijn we het beu om dagelijks snoeiharde diagnoses te moeten stellen van rook-gerelateerde ziektes zoals longkanker en COPD. Terwijl dit voor 80-90% vermijdbaar is.

Vapen is minder schadelijk dan roken?

Ja voor zover we nu weten. Bij roken verbrand je tabak, bij vapen verdamp je vloeistof. Dat is totaal verschillend. Tabak bevat meer dan 4.000 schadelijke stoffen en in de rook komen nog meer schadelijke stoffen vrij. De vape-vloeistof bevat een ongezonde maar minder schadelijke cocktail aan chemicaliën. Verdamping doet niet veel extra stoffen vrijkomen.

Goed bedoeld introduceerde de Chinese apotheker Hon Lik in 2003 het vapen. Daarna zag de tabaksindustrie er echter een opportuniteit in. Steeds meer mensen stopten met roken of overleden en vapers zijn de ‘vervanggeneratie’.  Vapes kregen aantrekkelijke verpakkingen met ‘gezonde’ afbeeldingen, kindvriendelijke fluokleurtjes en vele smaakjes -wereldwijd meer dan 7.000. De industrie slaagde er bijzonder goed in om de bijzonder verslavende drug nicotine massaal toe te dienen bij jongeren en kinderen.

“Vapes kregen aantrekkelijke verpakkingen met ‘gezonde’ afbeeldingen, kindvriendelijke fluokleurtjes en vele smaakjes.”

Tien jaar geleden startte ik het project ‘een teer onderwerp voor nicotieners’ dat derde en vierdejaars secundair onderwijs waarschuwt voor de gevolgen van roken. Vrijwel nooit kwam ik in lagere scholen. De laatste twee jaar is dat wel het geval. Tot 15 à 20% van de 11-12-jarigen vapet, soms zelfs al een 8-9-jarige. Dat is ontluisterend. Kinderen beseffen niet dat het ongezond is. Proeven ze appel dan denken ze aan een gezond tussendoortje. Daarom sla ik alarm.

16-jarigen durven niet zeggen dat ze roken maar hebben geen schroom over vapen. Op een recente lezing gaf bijna de helft aan een wegwerpvape te gebruiken en geen navultoestelletje. Het gros wist niet of dat nicotine bevat terwijl dat vrijwel altijd het geval is. Door die onwetendheid en misverstanden, ook bij de ouders, geraken ze nog maar moeilijk van de nicotineverslaving af.

Wat zijn de gezondheidsrisico’s?

Vapen is pas tien jaar populair, de lange termijneffecten zijn niet goed gekend. Er zijn wel gezondheidsrisico’s. Nicotine is niet kankerverwekkend maar bij volwassenen bijzonder verslavend. En bij min-16-jarigen zijn de hersenen in volle ontwikkeling. De frontale cortex met het beloningscentrum is nog onvoldoende geprogrammeerd. Door de nicotine loopt die programmatie tijdens de ontwikkeling mank. Op latere leeftijd zorgt dat wellicht voor concentratieproblemen. Meer dan vroeger rapporteren artsen ADHD-achtige klachten, vaak bij vapende kinderen. Een grote bezorgdheid is ook dat op volwassen leeftijd een andere manier van ‘belonen’ ontstaat. 

“Meer dan vroeger rapporteren artsen ADHD-achtige klachten, vaak bij vapende kinderen.”

Maar een verband tussen vapen en kanker is dus nog niet aangetoond?

Recente studies en congres-reports uit 2024 wijzen bij proefdieren en in laboratoria op een (lichte) DNA-schade in het long- en luchtwegepitheel door veelvudig vapen. Dat kan het risico op kanker wel verhogen. Ik hoed me voor paniekvoetbal maar toch is er dringend actie nodig tegen de ‘vape-idemie bij jongeren.

Wat is (wettelijk) mogelijk?

Om drastisch in te grijpen, is het te laat. Nederland laat sinds begin 2024 enkel nog neutrale of tabakssmaken toe. Maar ondertussen circuleren massaal veel wegwerpvapes met smaakjes afkomstig van malafide webshops. Ze bevatten zeer veel nicotine, soms het equivalent van 400 sigaretten. Dat is verschrikkelijk.

De Belgische Hoge Gezondheidsraad waarin ik zelf zetel adviseerde om smaakjes niet te verbieden. Rokers die overstappen naar vapen en dat enkel willen doen met bijvoorbeeld aardbeiensmaak kunnen zo nog van hun verslaving afraken. Misschien moeten we dat herzien. Hoe dan ook lopen we achterop. Vanaf 1 januari verbiedt België wegwerpvapes. Maar ondertussen zijn er pod e-sigaretten, pennetjes met daarop een hernieuwbaar opzetstukje. En dus is het geen wegwerpvape meer en kan het toch nog verkocht worden in krantenwinkels, nachtshops enz. 

Een goede optie is om (wegwerp)vapes daar weg te halen en onder te brengen in dampshops. In tegenstelling tot de winkels controleren zij immers op het leeftijdsverbod tot 18 jaar. Australië verbande vapen volledig naar de apotheek en wil het zelfs op doktersvoorschrift brengen. 

Minister Vandenbroucke wil tabak verbieden op openbare plaatsen?

Ja, daar valt ook vapen onder. Het tabaksplan vanaf 1 januari houdt een drastische prijsverhoging in en er mag niet meer gerookt worden in het bijzijn van kinderen, in pretparken of in speel- en dierentuinen. Vanaf april mogen rook- en vapewaren niet meer zichtbaar uitgestald worden. Vandenbroucke is de eerste minister die drastisch reageert en goede maatregelen neemt. Het online shoppen aan banden leggen, is natuurlijk nog veel moeilijker. 

‘Twee doden per uur’, het nieuwe boek van prof. Filip Lardon