“De meeste rokers willen stoppen. Als maatschappij moeten we meer doen om hen daarbij te helpen.”

Suzanne Gabriels

expert tabakspreventie bij Stichting tegen Kanker

Interview met Suzanne Gabriels

Er zijn al heel wat maatregelen genomen om rokers van de sigaret af te krijgen en die werken ook, zegt Suzanne Gabriels, expert tabakspreventie bij Stichting tegen Kanker. “Alleen schort het bij de ondersteuning van rokers. Rookstopbegeleiding moet structureel in ons zorgsysteem ingebed worden.”

Suzanne, samen met anderen lobby je voor betere tabakspreventie en rookstopbegeleiding. Wat hebben jullie al bereikt?

“Samen met Kom op tegen Kanker en nog zes andere organisaties zijn we de Alliantie voor een Rookvrije Samenleving gestart. We sporen het beleid aan om stappen vooruit te zetten in tabakspreventie en rookstopbegeleiding. Zo kwam er de ambitieuze interfederale strategie voor een rookvrije generatie. Sommige van de maatregelen daaruit zijn al uitgevoerd, andere volgen. Zo wordt in april 2025 het uitstalverbod in winkels van kracht. De muur van sigaretten die je nu ziet, verdwijnt. Je zal de verkoper om sigaretten moeten vragen, waarop die ze uit een kast of automaat moet halen. Als tabak niet meer zichtbaar is, zullen de impulsaankopen verminderen.”

Welke maatregel heeft het meeste effect op het rookgedrag?

“De prijs verhogen. Dat blijkt uit elke studie. Maar alleen als je ineens fors omhooggaat, anders passen rokers zich aan. Een prijsverhoging van 10% doet de consumptie met 4% dalen. En minstens zo belangrijk: minder jongeren beginnen met roken.”

“Politici aarzelen soms: is het wel aangewezen om in te grijpen op een levensstijlkeuze? Maar roken ís geen levensstijlkeuze. Een roker kiest er niet meer voor om te roken. Het is z'n verslaving die voor de sigaret kiest, omdat hij zich anders niet goed voelt. Een vals gevoel van beterschap, tot z’n nicotineniveau weer gedaald is.”

“Politici aarzelen soms: is het wel aangewezen om in te grijpen op een levensstijlkeuze? Maar roken ís geen levensstijlkeuze. Een roker kiest er niet meer voor om te roken.”

Wie is de roker van vandaag?

“Bij de hogere inkomensgroepen is het roken enorm afgenomen, maar bij de 25% laagste inkomens is roken in 20 jaar amper verminderd. Roken is vooral een verhaal geworden van mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie.”

“Onze 30 tabakologen van Tabakstop horen dagelijks schrijnende verhalen. Soms verwijzen ze mensen door naar de voedselbank, omdat ze geen geld meer overhebben voor eten.”

“Bij de 25% laagste inkomens is roken in 20 jaar amper verminderd. Roken is een verhaal geworden van mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie.”

Wie er niet in slaagt om te stoppen, voelt elke prijsverhoging in z'n portemonnee.

“Vandaar dat wij voor een totaalpakket pleiten. Prijzen optrekken: ja, maar tegelijk de rokers niet in de kou laten staan. Soft on smokers, hard on tobacco industry, generation smoke-free: dat is onze drieledige aanpak met Stichting tegen Kanker.”

“En de prijs optrekken is één van de beste methodes om de gezondheidskloof te dichten. In een gezin waar de ouders stoppen met roken, komt geld vrij. Voor vrijetijdsbesteding van de kinderen, bijvoorbeeld.”

“Het leven van rokers wordt almaar moeilijker: de prijzen verhogen, op steeds meer plaatsen mag je niet roken – vanaf januari ook in dierentuinen, pretparken en bij sportterreinen. De meeste rokers willen af van hun verslaving. Maar alleen is dat zeer moeilijk. Als maatschappij moeten we hen veel meer ondersteuning bieden om van die verslaving af te raken.”

Welke stappen moeten we dan zetten?

“We hebben tabakologen en er is terugbetaling, maar in de praktijk werkt dat systeem niet goed. Huisartsen en ziekenhuizen verwijzen onvoldoende door naar rookstophulp. Een goeie tien jaar geleden is rookstopbegeleiding geregionaliseerd. Sindsdien zijn de gewesten verantwoordelijk voor de terugbetaling van tabakologen. Ik blijf dat vreemd vinden, want zo is de tabakoloog afgesneden van de rest, omdat ziekenhuisfinanciering federale materie is. Een tabakoloog in een Vlaams ziekenhuis moet zelf de registratie doen voor de terugbetaling en kan geen beroep doen op een ziekenhuissecretariaat. De andere zorgverleners in het ziekenhuis werken met nomenclatuurnummers die je aan elkaar en aan eHealth kunt linken. De tabakoloog niet. Ik zeg niet dat rookstopbegeleiding beter weer naar het federale niveau verhuist, maar het kan wel veel efficiënter.”

Hoe zou je betere rookstopbegeleiding organiseren?

“Je moet het systeem omkeren en een opt-outsysteem creëren. Dat rookstopbegeleiding de logische keuze is, tenzij de roker dat niet wil, je moet het aan niemand opleggen. Maar zorg dat de roker er niet zelf om moet gaan vragen. Met elke extra drempel riskeer je hem te verliezen. Maak als arts of verpleegkundige meteen de afspraak bij de tabakoloog. We pleiten ook voor betere terugbetaling van nicotinevervangers. Een rekening van 90 euro is niet niks, zeker voor mensen in een kwetsbare positie.”

“Zorg dat rookstopbegeleiding de logische keuze is, dat de roker er niet zelf om moet gaan vragen.”

Je wil ook inzetten op bewustmaking van jongeren.

“Als je jonge mensen het signaal geeft dat die nieuwe producten niet zo gevaarlijk zijn, waarom zouden ze er dan vanaf blijven? Nee, wat wij hen vertellen is dat ze die producten niet nodig hebben om zich goed te voelen. Want dat is hoe het op social media wordt voorgesteld. Dus ook vanwege de mentale gezondheid moeten we jongeren absoluut van de nicotine afhouden.”

“Jongeren die roken nooit gekend hebben, gaan het ook niet missen. Alleen zien we dat influencers, betaald door de tabaksindustrie, op Instagram en TikTok promotie voeren voor roken en vapen. Impliciet, als deel van een levensstijl. Dat beïnvloedt jongeren en ondermijnt ons streven naar een rookvrije generatie tegen 2040.”

“Beste jongeren: je hebt geen nicotineproducten nodig om je goed te voelen.”

Vervelend voor jullie preventiewerk is dat je geen recente cijfers hebt om het effect te meten.

“Als je mij vandaag vraagt hoeveel Belgen roken, moet ik teruggrijpen naar cijfers van Sciensano uit 2018. Er is maar om de vijf jaar een grote gezondheidsenquête en de resultaten van die uit 2023 verwachten we in 2025. We varen dus zes jaar blind. Voor Vlaanderen bestaan er wel cijfers uit 2022, maar die zijn er niet voor Wallonië en Brussel.”

“En ik vertelde al dat rokers voornamelijk in sociaal kwetsbare groepen zitten, terwijl mensen in kabinetten en administraties hoogopgeleid zijn, met wellicht niet veel rokers meer in hun omgeving. Het probleem is bijna opgelost, denken sommigen. Nee: het bestaat nog altijd, alleen is het niet zo zichtbaar.”